Ο Ιανουάριος, ή Γενάρης, ή Καλαντάρης, ή Καλαντάρς(Ποντιακά), είναι ο πρώτος μήνας
του έτους κατά το Γρηγοριανό Hμερολόγιο καιέχει 31 ημέρες. Η πρώτη μέρα του μήνα, που είναι και πρώτη ημέρα του χρόνου,είναι γνωστή ως Πρωτοχρονιά.
Ονομασίες
Ο Ιανουάριος πήρε το όνομά του από τον Ιανό, θεό κάθε αρχήςστη ρωμαϊκή μυθολογία. Όπως αναφέρει σχετικά και ο Ηλίας Αναγνωστάκης: ο Ιανός ήταν θεός δίμορφος, που παριστάνεται πότε μεκλειδιά ή με τριακόσιες ψήφους στο δεξί του χέρι και εξήντα πέντε στο αριστερό,όσες οι μέρες του ενιαυτού.
Εκκαλείτο δε και «Αιωνάριος» αντί Ιανουάριος,επειδή τον θεωρούσαν του αιώνος πατέρα. Είχαν μάλιστα οριστεί δώδεκα πρυτάνειςνα τον υμνούν και υπήρχε δωδεκάβωμον στο ναό του, όσοι και οι μήνες τουέτους. — Ηλίας Αναγνωστάκης Ο Ιανουάριος, ωστόσο, δεν ήταν ανέκαθεν ο πρώτος μήνας τουέτους για τους Ρωμαίους. Στα πρώτα χρόνια της ιστορίας τους, πρώτις μήνας ήτανο Μάρτιος, από το όνομα του πολεμικού θεού τους Mars-Martis (δηλαδή του Άρη τωνΕλλήνων). Πρωτοχρονιά ήταν τότε η πρώτη Μαρτίου, η οποία εξακολούθησε ναγιορτάζεται και στα κατοπινά χρόνια. Και επειδή θυμούνταν πως αυτή ήταν ηαρχική τους πρωτοχρονιά, την έλεγαν πάτριον. Ο Ιανουάριος έγινε πρώτος μήναςαργότερα, όταν ο μυθικός βασιλιάς των Ρωμαίων Νούμας Πομπίλιος οργάνωσε τοημερολόγιο με βάση τον ήλιο.Στον Ιανουάριο ο λαόςμας έχει δώσει διάφορες ονομασίες, όπως το Γενάρης επειδή τότε γεννούν ταγιδοπρόβατα, και Μεσοχείμωνας επειδή είναι ο μεσαίος από τους μήνες τουχειμώνα, όπως δηλώνει και η παροιμία «ως τα’ Αϊ-Γιαννιού, τρυγόνα, είναι ηφούρια του χειμώνα». Είναι επίσης και ο μήνας με το λαμπρότερο φεγγάρι: «ΤουΓενάρη το φεγγάρι παρά ώρα μέρα μοιάζει». Ονομάζεται και Γατόμηνας επειδή στηδιάρκειά του ζευγαρώνουν οι γάτες, και Μεγάλος μήνας ή Τρανός μήνας ήΜεγαλομηνάς γιατί είναι ο πρώτος μήνας του έτους και σε αντιδιαστολή με τονΦεβρουάριο, που είναι «κουτσός» (Κουτσοφλέβαρος).
Οι αλκυονίδες ημέρες τούέχουν δώσει και την ονομασία «γελαστός», αλλά είναι επίσης γνωστός και ως«κλαδευτής»: «Γενάρη μήνα κλάδευε, φεγγάρι μη γυρεύεις». Άλλες ονομασίες:Γενολοήτης (επειδή αυτόν τον μήνα γεννοβολούν τα κοπάδια), Κρυαρίτης γιατίείναι ο πιο «κρυουλιάρης». Του Γενάρη το φεγγάρι παρά ώρα μέρα μοιάζει. Μία από τις ωραιότερες δημώδεις ελληνικές παροιμίες για τονΓενάρη είναι: Να ΄μουν το Μάηγάιδαρος και τον Απλίλ΄ κριάρι (ή σκύλος τον Αλωνάρη) ούλο το χρόνο κόκορας καιγάτος τον Γενάρη. Ενώ σε μια άλλη παραλλαγή αναφέρεται: Να ΄μουν το Μάηγάιδαρος τον Αύγουστο κριάρι όλο το χρόνο κόκορας και γάτος τον Γενάρη. Λαογραφία Ο Ιανουάριος είναι επίσης γνωστός και ως καλαντάρης από τακάλαντα της Πρωτοχρονιάςκαι τα δώρα των Καλενδών του Ιανουαρίου. Τα δώρα αυτάείναι το σημερινό «δώρο των Χριστουγέννων», ο 13ος μισθός, ο οποίος στηΒυζαντινή εποχή ήταν πράγματι δώρο κι όχι μισθός. Όπως αναφέρει ο ΣπύροςΤραϊανός τα δώρα αυτά είχαν την εξής προέλευση: Με την αρχή τουχρόνου άρχιζε η θητεία των υπάτων, οι οποίοι σε σχετική πομπή στους δρόμους σκορπούσαννομίσματα, που αρχικώς ήσαν χρυσά, αλλά αργότερα, επί Ιουστινιανού,περιορίστηκαν σε αργυρά. Μικρά νομίσματα συνέλεγαν όμως και τα παιδιά, πουπεριέρχονταν τα σπίτια συγγενών και φίλων για να ευχηθούν. Έτσι γεννήθηκαν τα«Κάλαντα», που φθάνουν μέχρι τις μέρες μας, αλλά αφετηρία τους υπήρξαν οιΚαλένδες του Ιανουαρίου, άσχετα αν σταδιακά επεκτάθηκαν από τα παιδιά σε όλεςτις εορταστικές ημέρες του Δωδεκαήμερου. — Σπύρος Τραϊανός Οι ρίζες άλλωστε πολλών από τα έθιμα του Δωδεκαήμερουανάγονται στους χρόνους που γιορτάζονταν η «Χειμερινή τροπή» του Ήλιου πουσημάδευε την αρχή της εποχής του χειμώνα. Οι γιορτές αυτές έπαιρναν πανηγυρικόχαρακτήρα και είχαν κατακτήσει ολόκληρο τον ελληνορωμαϊκό κόσμο. Άρχιζαν με ταΒρουμάλια από τις 24 Νοεμβρίου έως τις 17 Δεκεμβρίου και ακολουθούσαν ταΣατουρνάλια 9στην Ελλάδα τα Κρόνια) από τις 18 έως τις 24 Δεκεμβρίου και ήταν ηαρχαιότερη γιορτή των Ρωμαίων την οποία απέδιδαν στον Ρωμύλο ή στους Πελασγούς.Ξεχώρισε όμως από τις άλλες αγροτικές γιορτές τους το 217 π.Χ. Κατά τηνκεντρική ημέρα της γιορτής του «αηττήτου ηλίου», στις 25 Δεκεμβρίου, εορταζόταντο γεγονός της τροπής του Ήλιου, που άρχιζε και πάλι να ανεβαίνει στον ουρανό,να μεγαλώνουν οι ημέρες, και μαζί τους οι ζωογόνες ακτίνες του Ήλιου ξανάκαναντη Γη να καρποφορήσει. Την 1η Ιανουαρίου γιορτάζονταν οι Καλένδες, στις 3 ταΒότα, στις 4 τα Λορεντάλια και στις 7 Ιανουαρίου τελείωνε η περίοδος αυτή τωνεορτών. Όπως αναφέρει ο Γεώργιος Ν. Αικατερινίδης: Η τοποθέτηση στις μέρες των πανηγυρισμών αυτών, τηςΓέννησης, της Περιτομής και της Βάφτισης του Χριστού δεν έσβησε αρχέγονεςλατρευτικές αναμνήσεις και μακροχρόνιες συνήθειες. Έτσι, στο Δωδεκαήμεροσυναντούμε έθιμα χριστιανικά μαζί και παγανιστικά να συμπορεύονται αρμονικά σεμια καμπή του χρόνου κρίσιμη για την ευετηρία, την καλοχρονιά, στην ευρύτερηδιάσταση της πλούσιας παραγωγής και της καλής υγείας… Χαρακτηριστικό τουπνεύματος της Πρωτοχρονιάς είναι το γνωστό ποδαρικό, που σε αρκετά μέρη παίρνειμορφή πραγματικής μαγικοδεισιδαιμονικής τελετουργίας…. Άλλο σύμβολο της μέραςείναι η βασιλόπιτα, που, με πολλές μορφές και διάφορους τρόπους παρασκευής,είναι παρούσα σε όλα τα σπίτια, σε χωριά και πόλεις…. Πέρα όμως από κάθε άλλοέθιμο λιγότερο ή περισσότερο γνωστό, το πνεύμα του Δωδεκαημέρου χαρακτηρίζει τοδρώμενο των μεταμφιέσεων… που έδωσαν το ενδόσιμο στη φαντασία του λαού ναπλάσει τους καλικαντζάρους… όντα δαιμονικά, για τα οποία υπήρχε τόσο πλούσιαπαράδοση, όση για κανένα άλλο δημιούργημα της νεοελληνικής μυθοπλασίας. — Γεώργιος Ν. Αικατερινίδης Εορτές τον Ιανουάριο Εκτός από τα έθιμαπλούσιο είναι και το εορτολόγιο του Ιανουαρίου αρχίζοντας με την γιορτή τουΑγίου Βασιλείου και της Περιτομής του Χριστού την πρώτη του μήνα καιτελειώνοντας με την γιορτή των Τριών Ιεραρχών στα τέλη του. Ενδιάμεσα έχουμετην γιορτή των Θεοφανίων (στις 6), του Αϊ-Γιάννη (στις 7), του Αγίου Γρηγορίου(στις 25) αλλά και τις εορτές των δύο μεγάλων αγίων του πρώιμου αιγυπτιακούχριστιανισμού: του Μεγάλου Αντωνίου (στις 17) και του Αθανασίου (στις 18).
Σχόλια
